Алея праведнікаў народаў свету ў Бабруйску

Як узнікла ідэя Алеі

У гады вайны Бабруйск апынуўся ў ліку гарадоў, дзе трагедыя Халакосту выявілася асабліва востра. У 1941 годзе тут было створана гета, праз якое прайшлі тысячы людзей. Многія з іх не перажылі акупацыю. Але сярод бабруйчан і жыхароў навакольных весак знайшліся тыя, хто не пабаяўся хаваць суседзяў і знаёмых, дзяліцца апошнім кавалкам хлеба, дапамагаць дзецям выбрацца з калон, асуджаных на расстрэл.

Званне «Праведнік народаў свету» прысвойваецца інстытутам «Яд Вашэм» (Іерусалім) людзям розных краін, якія ратавалі яўрэяў падчас Халакосту. Для Бабруйска стварэнне Алеі стала сімвалам прызнання гэтых подзвігаў і напамінам пра тое, што нават у самыя цёмныя часы знаходзіліся тыя, хто заставаўся чалавекам.

Сімволіка і архітэктура

Аўтарам мемарыяльнага комплексу стала архітэктар Галіна Левіна пры ўдзеле Леаніда Левіна – вядомага майстра, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі. Алея – гэта 30-метровая дарожка, уздоўж якой пасаджаны дрэвы. Ля кожнага дрэва знаходзіцца камень з імем чалавека, які мае званне Праведніка народаў свету.

Сёння алея ўвекавечвае 17 імёнаў жыхароў Бабруйска і раёна, сярод якіх Ефрасіння і Аляксандр Бяляўскія, Аляксандра Звонік, Ірына Масюкевіч, Антон і Марыя Мароз, Віктар і Юлія Яловікі ды іншыя. Гэтыя людзі афіцыйна прызнаны Праведнікамі народаў свету, іх імёны выбіты на сцяне мемарыяла Яд Вашэм, а ў Іерусаліме пасаджаны дрэвы ў іх гонар.

Завяршае Алею памятны знак з чырвонага каменю. Яго форма нагадвае адначасова і крону дрэва, і сэрца, разбітае напалам. На камені зроблена надпіс на беларускай і іўрыце:
«Праведнікам народаў свету, людзям, якія з рызыкай для ўласнага жыцця ратавалі яўрэяў у гады вайны».

Памятны знак сведчыць, што подзвіг праведнікаў – гэта не толькі боль і спагада, але і вечнае жыццё, што прарастае ў памяці людзей.

Новыя імёны

Мемарыял не застаецца нязменным. У 2021 годзе, да 80-годдзя знішчэння Бабруйскага гета, на алеі з’явіўся новы імянны камень – у гонар Паўла і Еўдакіі Гацко, сям’і, якая падчас вайны таксама хавала і ратавала яўрэйскіх дзяцей. Такім чынам, спіс бабруйскіх Праведнікаў народаў свету працягвае пашырацца, паказваючы, што памяць пра подзвіг жыве.

Месца памяці і сустрэч

Алея праведнікаў стала не проста помнікам, але і месцам для ўрачыстых мерапрыемстваў, сустрэч пакаленняў, урокаў мужнасці. Сюды прыходзяць школьнікі і студэнты, каб даведацца пра рэальныя гісторыі ратавання, тут ускладаюць кветкі дыпламаты і прадстаўнікі яўрэйскіх арганізацый, сюды прыходзяць сваякі і нашчадкі выратаваных.

Алея арганічна ўпісана ў гарадское асяроддзе. Яна знаходзіцца побач з гімназіяй №3, што сімвалічна: менавіта моладзь павінна быць захавальнікам памяці. Тут праходзяць экскурсіі, у тым ліку для турыстаў, якія прыязджаюць у Бабруйск.

Чаму варта наведаць

Алея праведнікаў народаў свету – гэта не толькі помнік гісторыі, але і месца, якое прымушае задумацца пра каштоўнасць жыцця, дабрыню і чалавечую смеласць. Яна нагадвае пра тое, што нават ва ўмовах жаху вайны простыя людзі праяўлялі вышэйшую форму чалавечнасці – гатоўнасць ахвяраваць сабой дзеля іншых.

Наведаўшы Бабруйск, варта абавязкова прайсціся па гэтай ціхай дарожцы, паглядзець на дрэвы, пасаджаныя ў гонар герояў, і прачытаць высечаныя на камянях імёны. Магчыма, менавіта тут вы адчуеце, што гісторыя – гэта не толькі вялікія бітвы і даты, але і лёсы канкрэтных людзей, чые ўчынкі змянілі свет вакол іх.