Беларускія народныя гульні

У гульнях адлюстроўваецца душа і характар кожнай нацыі. Яны былі важным элементам традыцыйных святаў, сямейных сустрэч і проста вясковых вечарын. Раскажам пра некаторыя папулярныя беларускія народныя забавы, якія захаваліся да нашых дзён.

Жаніцьба Цярэшкі

Папулярная моладзевая гульня, у якой хлопцы і дзяўчаты спрабавалі сябе ў ролі сямейных людзей. Гулялі ў "Жаніцьбу Цярэшкі" ў асноўным на Каляды. Для гульні рабілі імправізаваны вясельны стол, выбіралі "сваццю", якая ставіла ў два шэрагі дзяўчат і хлопцаў. Пасля пад музыку свацця выбірала хлопца і падводзіла яго да дзяўчыны. Калі дзяўчына сімпатызавала абранаму "жаніху", яны танцавалі, калі не – яна ўцякала, каб зноў вярнуцца ў шэраг, а хлопец спрабаваў яе злавіць. Гульня абавязкова суправаджалася песнямі і танцамі.

"Яшчур"

Яшчур – язычніцкае боства, падобнае да змяі, якога шанавалі старажытныя беларусы. Паводле паданняў, ён уладарыў над рэкамі, азёрамі і балотамі. Яшчурам выбіралі аднаго з хлопцаў. Ён надзяваў вывернуты кажух, накрываў галаву хусткай і сядаў на калоду. Дзяўчаты ў вянках вадзілі вакол Яшчура карагод, а ён пакрысе падыходзіў да кожнай з іх і забіраў вянкі сабе. Пасля дзяўчаты "выкупалі" свае вянкі ў Яшчура. Наўзамен яны павінны былі рабіць, тое, што ён скажа: танцаваць, спяваць, падараваць Яшчуру пацалунак. Калі ў "Яшчура" гулялі зімой, у дзяўчат на галовах замест вянкоў былі хусткі.

"Казёл"

Яшчэ адна калядная гульня. Вакол чалавека, якога абралі казлом, вадзілі карагод, прыгаворваючы словы: "Ішоў казёл, наш казёл, ды па ельнічку, усіх у госці запрашаў на вячэрачку". На апошніх словах "казёл" падыходзіў да аднаго з удзельнікаў і казаў, што запрашае яго. Абраны чалавек станавіўся за спінай у вядучага, удзельнікі гульні лічылі да трох. Тады абодва ўдзельнікі паварочваліся на 180 градусаў, і цяпер апошні рабіўся "казлом", а стары "казёл" браўся за пояс новага і хадзіў за ім унутры кола пад песні ўдзельнікаў. Новы "казёл" абіраў сабе замену, і гульня працягвалася.

"Баяры"

Дзяўчаты і хлопцы выстройваліся ў шэраг адзін насупраць другога. Дзяўчаты былі "цароўнамі", хлопцы – "баярамі". Узяўшыся за рукі, яны па чарзе падыходзілі адзін да аднаго са словамі:

• Цароўна, добры вечар!
• Баяры, на здароўе!
• Цароўна, пусці ў горад!
• Баяры, нашто ў горад?
• Цароўна, дзяўчат сватаць!
• Баяры, дзяўкі малы!
• Цароўна, перараслі!
• Баяры, рушнікоў не ткалі!
• Цароўна, ужо ў трубачках!
• Баяры, каторую?

Пасля адзін з маладых людзей падыходзіў да ўпадабанай дзяўчыны са словамі "А мне тая спадабалася, што..." – далей хлопец сам прыдумляў заканчэнне фразы. Калі "цароўна" адказвала хлопцу ўзаемнасцю, ён адводзіў яе да "баяраў", калі не – юнак спрабаваў з жартамі зацягнуць яе ў свой шэраг.

"Цяцерка"

Хлопцы і дзяўчаты дзяліліся на дзве калоны, браліся за рукі, падымалі іх уверх і рабілі паміж калонамі "вароты". Дзяўчына з першай пары ўцякала ад юнака па ўнутранай дарожцы, а ён пераследаваў яе па знешнім крузе. Калі дзяўчыну атрымалася злавіць, хлопец цалаваў яе, і яна станавілася ў канец жаночай калоны. Калі дзяўчына ўцякла, хлопец вяртаўся на месца і лавіў наступную. Уся забава суправаджалася традыцыйнай песняй пра "цяцерку".

"Шуляк"

Шуляк – вясёлая забава, у якую гулялі і дзеці, і дарослыя. Удзельнікі выстройваліся ў калону і моцна трымалі за пояс таго, хто стаіць наперадзе. Першы чалавек у шэрагу быў абаронцам – "галавой". Чалавек, абраны "шуляком", сядаў на карачкі перад калонай і размаўляў з "галавой":

• Шуляк, шуляк, што робіш?
• Ямку капаю.
• Навошта табе ямка?
• Вогнішча рабіць.
• Навошта табе вогнішча?
• Мяса смажыць.
• Навошта табе мяса?
• Дзетак карміць.
• А дзе ты мяса возьмеш?
• А ў цябе за спінаю.
• А я не дам!
• А я вазьму! 
• Мяса хачу!
• З'еш жабу на карчу.

Пасля апошняй фразы "шуляк" падскокваў і спрабаваў злавіць апошняга чалавека ў калоне. "Галава" стараўся яму ў гэтым перашкаджаць. Калі "шуляк" перамагаў, ён станавіўся апошнім у радзе, а роля шуляка пераходзіла да "галавы", і гульня пачыналася зноў.

Народныя гульні – гэта не толькі пацеха, але і мост паміж мінулым і сучаснасцю. Таму беларусы клапатліва захоўваюць нацыянальныя гульнявыя традыцыі. Удзельнічаць у народных гульнях можна на фестывалях народнай і сярэднявечнай культуры, на святах, якія ладзяцца паводле народнага календара: Купалле, Масленіца, Каляды. Стаць удзельнікам гульняў і больш даведацца пра беларускія традыцыйныя забавы можна таксама падчас анімацыйных экскурсій па этнаграфічных комплексах і музеях.