Драўляныя цэрквы Беларусі

Чаму драўляныя?

На працягу стагоддзяў дрэва было самым даступным будаўнічым матэрыялам. Драўляныя цэрквы хутка ўзводзіліся, часта – сіламі мясцовых майстроў без прафесійнай адукацыі. Многія з іх будаваліся без ніводнага цвіка, з выкарыстаннем драўляных нагеляў і асаблівай сістэмы злучэнняў. Такія пабудовы – не проста культавыя збудаванні, а ўзоры народнай інжынернай думкі і духоўнай працы.

Царква Святога Мікіты ў Здзітаве: найстаражытнейшая з захаваных

Мабыць, самы старажытны дзеючы драўляны храм Беларусі – Свята-Мікітаўская царква ў вёсцы Здзітава (Брэсцкая вобласць). Яна была пабудавана ў 1502 годзе на беразе ракі Мухавец у традыцыях заходнепалескага дойлідства. За больш чым пяць стагоддзяў храм выжыў у агні войнаў, не быў разбураны ні ў адну з сусветных войнаў і дагэтуль у ім праводзяцца набажэнствы. Звонку царква сціплая, але яе гістарычная значнасць – велізарная: яна прэтэндуе на ўключэнне ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Пакроўская царква з Логнавічаў: захавальніца ікон і колеру

Яшчэ адзін важны помнік – Пакроўская царква XVIII стагоддзя, якую перавезлі ў музей народнай архітэктуры і побыту ў Строчыцах пад Мінскам. Пабудаваная без цвікоў, з барочнай вежай над уваходам і арыгінальнай уніяцкай планіроўкай, яна вылучаецца натуральным, нефарбаваным фасадам – вялікая рэдкасць сярод беларускіх драўляных храмаў. Унутры захаваліся драўляныя іконы і скульптуры, што асабліва каштоўна для разумення рэлігійнага мастацтва таго часу.

Храмы Палесся: сціпласць і стойкасць

Палескія драўляныя храмы – гэта асаблівая катэгорыя. Напрыклад, царква Святога Мікалая ў Кажан-Гарадку (1818 г.) пабудавана на кургане, які, паводле легенды, насыпалі ваеннапалонныя французы. Гэта ўнушальны пяцікупальны храм, узведзены непісьменнымі, але таленавітымі майстрамі без цвікоў. Званіца, дададзеная ў XIX стагоддзі, крыху парушыла сіметрыю, але надала будынку характар.

Іншы прыклад – царква Усіх Святых у Тураве, пабудаваная ў XIX стагоддзі на гарадскіх могілках. Тут захоўваюцца каменныя крыжы, што, паводле падання, прыплылі па рацэ, а таксама іконы і мошчы святых. У Тураве асабліва адчуваецца сувязь паміж рэлігійнай традыцыяй і прыроднай стыхіяй.

Не толькі цэрквы

У лік помнікаў драўлянага дойлідства ўваходзяць і мячэці, і касцёлы. Адзін з яскравых прыкладаў – мячэць у Іўі, пабудаваная ў 1882 годзе. Яна перажыла Другую сусветную і савецкі перыяд, працягваючы служыць вернікам. Гэта адзіная ў сваім родзе дзеючая драўляная мячэць у Беларусі.

Цікавы і касцёл у вёсцы Хохлава, пабудаваны ў 1738 годзе. У XVIII стагоддзі ён абслугоўваў больш за тысячу парафіян, быў перабудаваны ў стылі класіцызму і сёння здзіўляе строгай сіметрыяй і драўляным алтаром ручной працы.

Сучаснасць і захаванне

Нягледзячы на гістарычную каштоўнасць, драўляныя храмы застаюцца ўразлівымі. Іх складана рэстаўраваць, яшчэ складаней захаваць у нязменным выглядзе. Многія былі разабраны або згарэлі. Аднак цікавасць да іх расце: з’яўляюцца турыстычныя маршруты, помнікі ўключаюць у каталогі гісторыка-культурных каштоўнасцей.

Новыя драўляныя цэрквы таксама будуюцца. Так, Траецкая царква ў Мінску, асвечаная ў 2006 годзе, выканана ў рэтраспектыўна-рускім стылі, пабудавана без цвікоў, з выкарыстаннем імху ў якасці ўцяпляльніка.

Чаму варта наведаць драўляныя храмы Беларусі?

●      Гэта гісторыя, увасобленая ў дрэве, а не ў камені.

●      Гэта архітэктура без пышнасці, але з глыбокай унутранай прыгажосцю.

●      Гэта сведчанні веры і майстэрства, захаваныя праз стагоддзі.

●      Гэта рэдкія і жывыя помнікі, якія можна ўбачыць, пачуць і адчуць.

Драўляныя цэрквы Беларусі – гэта не проста культавыя збудаванні. Гэта мост паміж мінулым і сучаснасцю, паміж душой народа і яго зямлёй. Пакуль стаяць гэтыя храмы – жыве памяць пра тых, хто іх будаваў, маліўся ў іх, верыў і спадзяваўся. І кожны з нас можа дакрануцца да гэтай жывой гісторыі – дастаткова проста прыехаць.