Каляды

Традыцыі, святы

Сярод самых вядомых і папулярных народных традыцый Беларусі лічацца Каляды – галоўнае зімовае свята язычніцкага паходжання ў нашых продкаў. Адзначаць яго пачыналі са дня сонцастаяння – 25 снежня. I святкавалі да 6 студзеня. З прыходам хрысціянства святкаванне аб'ядналася са святам Раства Хрыстова і пачало святкавацца ўжо з 6 да 19 студзеня (да Вадохрышча).

Язычніцкая назва «Каляды» мае дзве версіі свайго паходжання. Па першай, свята названа ў гонар «Кола» – Сонца. Яно было прымеркавана да дня зімовага сонцастаяння, калі светлавы дзень пачынаў павялічвацца. Свята быццам сімвалізуе перамогу Сонца над цемрай. Другая версія, якая больш празаічная: слова «каляда» расшыфроўваецца як «кругавая ежа». Гэта тлумачылася тым, што калядоўшчыкі хадзілі па дварах і за свае выступленні атрымлівалі ежу, якую потым елі разам.

Падрыхтоўка да Каляд заўсёды ішла вельмі адказна. На свята калолі свіней, а ў сем'ях з невялікім дастаткам гэта быў адзіны час, калі можна было ўдосталь наесціся мяса. У хатах заўсёды прыбіраліся, а дзяўчаты шылі ўборы. Як правіла, Каляды праходзілі па дакладнаму сцэнарыі. Да 6 студзеня быў пост. Людзі маглі сесці за стол толькі пасля з'яўлення на небе першай зоркі. Пад абрус клалі сена, і яно павінна было праляжаць там да 14 студзеня (Шчадрэц). На стол падавалі куццю, кампот, бліны, каўбасы і другую сытную ежу.

А ўжо з 7 студзеня надыходзіў час вячэрніх гулянняў для моладзі. Юнакі і дзяўчаты пераапраналіся ў касцюмы мядзведзя, цыган, абавязкова аднаго чалавека пераапраналі ў казу. Вялікімі кампаніямі яны хадзілі па дварах з песнямі, прыпеўкамі і танцамі, якія ўсхвалялі гаспадароў і іх сем'і. За гэта калядоўшчыкам давалі смачна паесці, а таксама невялікія грошы. Зачыніць перад калядоўшчыкамі дзверы – значыць наклікаць на свой дом нягоды і беды.

На другі дзень Каляд у гарадах пачыналіся масавыя гулянні, кірмашы і танцавальныя вечарыны. На Шчадрэц (14 студзеня) у вёсках выбіралі самую прыгожую дзяўчыну – шчодру, апраналі ёй на галаву вянок, ішлі працэсіяй па вуліцах і спявалі песні – шчадроўкі. У гэты дзень гаспадары дамоў таксама не скупіліся на пачастункі, каб наступны год стаў урадлівым і паспяховым. Абавязковым калядным рытуалам была таксама варажба. Пачыналі варажыць яшчэ 6 студзеня. Дзяўчаты працягвалі займацца гэтым да свята Шчадрэц. Так можна было даведацца пра сваю будучыню, якая часцяком тычылася любоўных адносін. Спосабаў варажбы было мноства, кожны выбіраў сабе найбольш аптымальны. Гэта была варажба на крупе, на свечках, на люстэрках. Дзяўчаты кідалі боты за браму, спрабавалі даведацца імёны нарачоных з дапамогай воску, упрыгожванняў.

У савецкі час гэта свята не адзначалася. Аднак у 60-я гады святкаванне Каляд стала паступова адраджацца. Сучасныя беларусы імкнуцца далучыцца да культуры сваіх продкаў: па ўсёй краіне праходзяць калядныя гулянні, а калядоўшчыкі зноў пераапранаюцца, дэманструюць сцэнкі, праводзяць канцэрты. Варажба таксама шырока распаўсюджана сярод дзяўчат, толькі цяпер яна набыла характар вясёлага правядзення часу.