Барысаглебская або Каложская царква ў Гродне

Каменны храм уздымаецца на беразе Нёмана ўжо больш за 800 гадоў. Кім і калі ён быў закладзены – дакладна не вядома, але навукоўцы мяркуюць, што гэта было зроблена не пазней за 1183 год. Паводле адной версіі, царкву пабудавалі падчас кіравання князёў Барыса і Глеба – адсюль і назва. Паводле другой, храм быў заснаваны крыху пазней сынамі гэтых князёў.

Гродзенскую царкву называюць яшчэ Каложскай. Наконт гэтай назвы таксама няма адзінага меркавання. Некаторыя гісторыкі лічаць, што яна паходзіць ад назвы мясціны, дзе пабудавалі храм, – Каложань. Іншыя даследчыкі звязваюць яе з нападам Вітаўта на пскоўскую крэпасць Каложэ. На тэрыторыі, размешчанай побач з царквой, вялікі князь літоўскі пасяліў пскоўскіх палонных.

Архітэктура храма

Архітэктурныя асаблівасці Барысаглебскай царквы вызначаюцца традыцыямі візантыйскага культавага будаўніцтва. Але праект будынка не мае аналагаў сярод аб'ектаў старажытнарускай храмавай архітэктуры.

Каложская царква – гэта шасціслупавы храм з трыма апсідамі. Апорныя слупы будынка маюць нехарактэрнае для праваслаўных культавых збудаванняў круглае сячэнне. Двайныя сцены выкладзены з тоўстай плоскай абпаленай цэглы з устаўкамі з гладкіх валаўноў. Так як матэрыял тонкі, то невялікі па памерах храм падаецца даволі прасторным і змяшчальным. Для паляпшэння акустыкі ў сцены ўмуравана мноства керамічных сасудаў (збаноў-галаснікоў), якія выходзяць горлам у інтэр’ер. Царкоўныя спевы гучаць тут асабліва звонка і эфектна.

Фасады будынка былі ўпрыгожаны маёлікай у выглядзе крыжоў і гладкімі каляровымі валаўнамі. Дах быў пакрыты глазураванай чарапіцай. У храме знаходзіўся алтар з разнога дрэва, сцены былі дэкараваны фрэскамі, падлога выкладзена мазаікай.

Гісторыя царквы ад заснавання да нашага часу

Пасля пажару, які знішчыў напрыканцы XII стагоддзя галоўны гарадскі храм, Барысаглебская царква стала галоўным рэлігійным цэнтрам горада. У XVI стагоддзі пры храме быў заснаваны мужчынскі манастыр.

У выніку бесперапынных войн і бітваў, якія вяліся на тэрыторыі Гродна, царква неаднойчы разбуралася і аднаўлялася. Больш за ўсё пацярпеў храм у XV стагоддзі ад нападу маскоўскіх войск.

Галоўнай святыняй Барысаглебскай царквы доўгі час быў цудатворны абраз Маці Божай, створаны ў XVI стагоддзі. Ён быў страчаны ў перыяд Першай сусветнай вайны. Арыгінал абраза дагэтуль не адшуканы, але ў 2019 годзе ў храм прывезлі дакладны спіс цудатворнай выявы.

Той факт, што царква збудавана на ўзвышшы, меў сумныя наступствы. Пясчаная гара паступова падмывалася вадой і разбуралася. У сярэдзіне XIX стагоддзя, у выніку абвалу, значная частка царкоўных сцен абвалілася ў Нёман. Наступныя абвалы грунту напрыканцы XIX стагоддзя прывялі да новых пашкоджанняў. У пачатку ХХ стагоддзя высокі бераг Нёмана ўмацавалі, а замест пашкоджаных каменных сцен зрабілі лягчэйшыя – драўляныя.

У савецкі час улады зачынілі царкву для богаслужэнняў і перадалі яе гродзенскаму музею. У канцы 60-х будынак храма стаў часткай гарадскога гісторыка-археалагічнага запаведніка. У 90-х гадах Барысаглебская царква была вернута праваслаўным вернікам.

На пачатку 2000-х, пасля чарговага прасядання грунту, узвышша было ўмацавана. У 2017-2018 гадах у будынку правялі рэстаўрацыйныя работы, а таксама прынялі меры, якія прадухіляюць яго разбурэнне – падключылі датчыкі вільготнасці і тэмпературы, зрабілі тэрмашвы, усталявалі ліўневыя сістэмы, якія папярэджваюць размыванне фундамента.

Сёння Каложская царква – гэта дзеючы праваслаўны храм, у якім праводзяцца богаслужэнні, рэлігійныя абрады, адзначаюцца царкоўныя святы. Мясцовыя жыхары прыходзяць сюды памаліцца, а турысты – пабачыць адну з найстарэйшых цэркваў Беларусі, якая стала ўнікальным прыкладам старажытнага культавага дойлідства.

Барысаглебская царква знаходзіцца ў 3 кіламетрах ад гродзенскага чыгуначнага вакзала. Дабрацца да архітэктурнага помніка можна на грамадскім транспарце, даехаўшы да прыпынкаў «Вясновая вуліца» ці «Савецкая плошча».