Краснасельскія крамянёвыя шахты – «уваход» у каменны век Беларусі

Даўнія шахты і рамяство продкаў

Краснасельскія крэменедобыўныя шахты – адзін з найбольш значных археалагічных аб’ектаў Усходняй Еўропы. Іх узрост ацэньваецца ў 4–5 тысяч гадоў. У той час крэмень быў асноўным «будаўнічым матэрыялам» цывілізацыі: з яго выраблялі нажы, сякеры, наканечнікі коп’яў, сярпы і шкрэбкі. Для чалавека неаліту гэты камень быў такім жа каштоўным, як сёння для нас жалеза ці нафта.

Мясцовы крэмень адрозніваўся асаблівай якасцю: дзякуючы мелавым пластам ён захоўваўся ва ўвільготненым асяроддзі і пры ўдары не рассыпаўся, а расколваўся на вострыя, ідэальна роўныя пласціны. Таму здабыча ў Краснасельскім працягвалася стагоддзямі. Пакаленні шахцёраў апускаліся пад зямлю на глыбіню да сямі метраў, здабывалі камень і падымалі яго наверх у спецыяльна сшытых мяшках.

Кожная шахта мела два вертыкальныя ствалы, злучаныя гарызантальным штрэкам. Тут гарэў ачаг, ішла праца і, відавочна, адбываліся кароткія перапынкі – сляды гару і попелу захаваліся да нашых дзён. Калі шахта вычэрпвала сябе, яе засыпалі пародай і пачыналі новую. Дзякуючы такой «самакансервацыі» многія шахты дайшлі да нашага часу ў амаль дасканалым стане.

Адкрыццё XX стагоддзя

Упершыню старажытныя шахты былі знойдзены ў 1920-я гады, калі рабочыя здабывалі мел для цэментнага завода. Знаходкай зацікавіліся польскія археолагі, пачаліся даследаванні. Аднак шматлікія артэфакты былі страчаны падчас вайны. Новая хваля вывучэння пачалася ўжо ў савецкі час.

Сапраўднай сенсацыяй стала адкрыццё 1962 года: археолагі знайшлі парэшткі старажытнага шахцёра, які загінуў пад завалам каля 4000 гадоў таму. Па захаваным чэрапе была зроблена рэканструкцыя яго знешнасці. Сёння бюст гэтага чалавека можна ўбачыць у Гродзенскім музеі гісторыі рэлігіі і ў Рэспубліканскім музеі гісторыі медыцыны ў Мінску.

Унікальнасць сусветнага маштабу

На сёння вядома каля 185 шахт у межах Краснасельскага археалагічнага комплексу. Навукоўцы адносяць іх да Нёманскай неалітычнай культуры, якая існавала прыблізна з 4500 да 1800 гадоў да н.э. Гэта адзіныя ва Усходняй Еўропе крэменедобыўныя шахты, што захаваліся ў такім добрым стане.

Даследаванні паказалі, што побач з імі знаходзіліся майстэрні па апрацоўцы крэмня. Тут з нарыхтовак выраблялі гатовыя прылады, частку якіх знаходзілі далёка за межамі Беларусі – у Літве і Польшчы. Гэта сведчыць пра існаванне старажытных гандлёвых сувязяў і пра высокі ўзровень рамяства нашых продкаў.

Турысцкі патэнцыял і ахова

Сёння шахты афіцыйна прызнаны гісторыка-культурнай каштоўнасцю Беларусі. Усе ўваходы ў іх законсерваваныя, а тэрыторыя абсталяваная фотапасткамі – дзеля бяспекі і захавання аб’екта. Пакуль падземныя штольні закрыты для наведвальнікаў, але археолагі і прадстаўнікі турыстычнай галіны спадзяюцца, што з часам хаця б адна з шахт будзе адкрыта для экскурсій.

Уявіце: спусціцца на некалькі метраў пад зямлю, дзе калісьці гарэў старажытны ачаг, убачыць сляды інструментаў, якімі здабывалі крэмень тысячы гадоў таму, і адчуць подых эпохі, калі чалавек толькі пачынаў будаваць сваю цывілізацыю. Гэты аб’ект можа стаць адным з самых цікавых археалагічных маршрутаў Еўропы, што злучае мінулае і сучаснасць.

Спадчына, якая натхняе

Краснасельскія крэменедобыўныя шахты – гэта не проста археалагічны помнік. Гэта жывая гісторыя, якая распавядае пра майстэрства і сілу духу старажытных людзей, пра першыя крокі чалавецтва да рамяства і тэхналогіі.
Пакуль жалезабетонныя пліты захоўваюць уваход у падземны свет, навукоўцы працягваюць вывучаць знаходкі, а турысты прыязджаюць у Краснасельскі, каб убачыць месца, дзе пачалася гісторыя працы – гісторыя, напісаная вострымі лініямі крэмня.