Стары і Новы замкі ў Гродна

Стары замак

Гісторыя Старога замка шчыльна звязана з гісторыяй самога Гродна – першае ўмацаванне на беразе Нёмана існавала яшчэ ў XI стагоддзі – менавіта ў гэты час горад упершыню згадваецца ў гістарычных дакументах. Вядома, што тут, на высокім стромкім узгорку, знаходзіўся ўмацаваны дзядзінец. На гэтым жа месцы ў XI стагоддзі быў пабудаваны абарончы замак – будынак з каменнымі сценамі і некалькімі драўлянымі вежамі. Ён выконваў важныя стратэгічныя задачы па абароне тэрыторый ад варожых набегаў.

У канцы XIV стагоддзя замак стаў рэзідэнцыяй князя Вітаўта. Будынак перабудавалі і ўмацавалі, у ім зрабілі палацавыя памяшканні для княскай сям'і.

У 1579 годзе кароль Стэфан Баторый, які вырашыў перанесці сталіцу дзяржавы ў Гродна, прыняў рашэнне перабудаваць замак. Для гэтага ён запрасіў італьянскіх архітэктараў, якія перапраектавалі будынак, дадалі ў яго аблічча рысы Рэнесансу. Ад Старога замка застаецца толькі частка сцен і вежаў. Цэнтрам замкавага комплексу стаў шыкоўны двухпавярховы каралеўскі палац з характэрнымі для Рэнесансу асаблівасцямі: аркамі, дэкаратыўнымі элементамі, раслінным арнаментам, разным дэкорам.

У пачатку XVII стагоддзя замак паступова страчвае абарончыя функцыі. У перыяд руска-польскай вайны ён быў захоплены рускімі войскамі, зведаў спусташэнне і разбурэнне.

У другой палове XVII стагоддзя рабіліся спробы аднавіць будынак. У рэзідэнцыі нават адбыўся адзін з сеймаў Рэчы Паспалітай. Але ў выніку Паўночнай вайны і вялікага пажару колісь магутная цытадэль страціла былую веліч. Пасля далучэння горада да Расійскай імперыі на тэрыторыі Старога замка размясцілі расійскіх ваенных.

Новы замак

Так як Стары замак у пачатку XVIII стагоддзя быў непрыдатны для выканання сваіх функцый, у сярэдзіне стагоддзя ў цэнтры Гродна ўзводзіцца новы будынак, які меўся стаць рэзідэнцыяй караля Аўгуста III. Барочны будынак быў запраектаваны нямецкім архітэктарам М. Пёпельманам. Ён здолеў аб'яднаць абодва замкі ў адзіны комплекс, нягледзячы на іх вонкавыя архітэктурныя адрозненні. Новы будынак быў падзелены на дзве часткі – у адной жыла сям'я ўладальнікаў, у другой праводзіліся важныя дзяржаўныя сходы.

Унутранае ўбранне палаца ўражвала наведнікаў веліччу і раскошай. Інтэр'еры былі ўпрыгожаны вытанчанымі дэкаратыўнымі дэталямі, фрэскамі, ляпнінай. Тут ладзіліся шыкоўныя ўрачыстасці, багатыя балі, у рэзідэнцыю рэгулярна наведваліся ўплывовыя дзяржаўныя дзеячы.

Новы замак стаў сведкам важных гістарычных падзей. У яго сценах Тадэвуш Касцюшка праводзіў сустрэчы з лідарамі паўстанцкіх войск, тут жа кароль Аўгуст Панятоўскі адмовіўся ад трона, пасля чаго землі Гарадзеншчыны адышлі да Расійскай імперыі. Па загаду царскіх улад у канцы XIX стагоддзя ў замкавым комплексе былі размешчаны салдаты і ваенны шпіталь.

Гродзенскія замкі ў ХХ стагоддзі

У 20-х гадах новага стагоддзя ў Старым замку з ініцыятывы польскай адміністрацыі былі праведзены аднаўленчыя работы, пасля ў будынку дзейнічаў гістарычны музей. Падчас вайны з фашыстамі будынак моцна не пацярпеў. Ужо ў незалежнай Беларусі было прынята рашэнне правесці рэканструкцыю замка. Гісторыкі і рэстаўратары арыентаваліся на той выгляд будынка, які ён меў пры Стэфану Баторыю. Рэканструкцыя распачалася ў 2017 годзе і працягваецца па сённяшні дзень. Цяпер у адноўленых вежах замкавага комплексу знаходзіцца музей, які распавядае пра гісторыю Гродна і яго кіраўнікоў. Аснову экспазіцыі складаюць старажытныя артэфакты, знойдзеныя пры раскопках мясцовага гарадзішча: сярэднявечныя шахматныя фігуры, старыя ювелірныя ўпрыгажэнні, фрагменты агнястрэльнай зброі XIV-XV стагоддзяў, антыкварная мэбля, манеты, геральдычныя сімвалы.

Гасцям замка прапануецца наведаць адну з найлепшых аглядных пляцовак Беларусі, з якой адкрываецца шыкоўная панарама маляўнічага наваколля з гарадскімі касцёламі і Барыса-Глебскай царквой.

Новаму замку пашчасціла менш: у Вялікую Айчынную вайну сцены былі разбураны. Падчас аднаўленчых работ сярэдзіны стагоддзя наноў адбудаваны замак набыў рысы класічнага стылю. Ад старажытнай рэзідэнцыі захаваліся толькі ўязная брама і некалькі скульптур. У савецкія гады ў былой каралеўскай рэзідэнцыі знаходзіліся абласныя адміністратыўныя органы. У 90-х гадах частка будынка была аддадзена пад філіял гісторыка-археалагічнага музея. Цяпер тут ладзяцца выстаўкі і экспазіцыі, прысвечаныя гісторыі горада.

Калі Вы наведаеце замкі ў Гродна, то даведаецеся, як праводзілі свае дні каралеўскія асобы, пройдзецеся па залах, якія памятаюць шыкоўныя ўрачыстасці і прыёмы, агледзіце наднёманскія пейзажы і паслухаеце гісторыі пра славутае мінулае аднаго з найпрыгажэйшых гарадоў Беларусі. Патрапіць у Гродна можна як самастойна, так і ў межах экскурсійнай праграмы. З Мінска сюды рэгулярна ходзяць цягнікі, ездзяць маршруткі і аўтобусы.