Семежаўскі абрад «Калядныя цары»: жывая традыцыя Старога Новага года

Як з'явіўся незвычайны абрад

Вытокі семежаўскіх «Калядных цароў» сягаюць у канец XIX стагоддзя. Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай вёска Семежава апынулася ў складзе Расійскай імперыі, і на яе тэрыторыі пэўны час знаходзіўся лагер расійскіх салдат. Паводле ўспамінаў і вусных паданняў, менавіта салдаты ў навагоднія дні абыходзілі сялянскія хаты з віншаваннямі, працэсія нагадвала ваенны строй – але са святочнымі элементамі.

Калі вайскоўцы пакінулі гэтыя мясціны, традыцыя нечакана прыжылася сярод мясцовых жыхароў. З цягам часу яна злучылася з беларускімі каляднымі звычаямі і замацавалася за датай 13 студзеня – Старым Новым годам, які ў народзе называюць Шчодрым вечарам. Так у Семежаве ўзнік асаблівы абрад, які не мае аналагаў у іншых рэгіёнах краіны.

Сем салдат і народны тэатр

Галоўная адметнасць абраду – яго выразная структура і пазнавальныя персанажы. У шэсці ўдзельнічаюць сем «салдат» – звычайна гэта нежанатыя маладыя мужчыны з вёскі або бліжэйшых населеных пунктаў. Іх строі старанна прадуманыя: белыя парадныя касцюмы, наваксаваны абутак, высокія галаўныя ўборы, нагрудныя крыжы і чырвоныя паясы з традыцыйным семежаўскім арнаментам, перавязаныя крыж-накрыж.

Працэсія рушыць з паходнямі, маршавым крокам, пад барабанны дробат. Разам з салдатамі па вёсцы ходзяць і іншыя абавязковыя персанажы: «урач», «баба» – мужчына ў жаночым убранні, і «дзед» – дзяўчына, пераапранутая ў мужчынскае адзенне. Гэтыя вобразы робяць дзею больш вясёлай і ператвараюць абрад у сапраўдны народны тэатр.

«Цар Максіміліян» і Шчодры вечар

У кожнай хаце «Калядныя цары» разыгрываюць сцэнкі паводле матываў народнай драмы «Цар Максіміліян». Сюжэт будуецца вакол сустрэчы, спрэчкі і сімвалічнай «бітвы» цароў, падчас якой урач лечыць пераможанага цара Мамая. Паралельна «баба» і «дзед» разыгрываюць жартоўныя эпізоды, спрабуючы непрыкметна сцягнуць тое, што «кепска ляжыць» – вядома, выключна ў межах традыцыі і з усмешкай.

Пасля прадстаўлення гаспадары шчодра частуюць удзельнікаў. Пірагі, хатнія каўбасы, сала ды іншыя традыцыйныя стравы – абавязковая частка абраду. Лічыцца, што ў Шчодры вечар нельга быць скупым: чым багацейшы стол, тым больш пашанцуе ў надыходзячым годзе.

Абрад, які жыве і сёння

«Калядныя цары» – гэта не фестываль і не турыстычнае шоу, а частка штодзённага культурнага жыцця вёскі. У Семежаве традыцыю клапатліва перадаюць з пакалення ў пакаленне, захоўваючы ролі, тэксты і парадак дзеянняў. Пры гэтым абрад адкрыты для гасцей: турысты могуць паглядзець на шэсце, далучыцца да працэсіі і стаць сведкамі рэдкага прыкладу жывой нематэрыяльнай спадчыны.

Штогод 13 студзеня ў вёску прыязджаюць экскурсійныя групы, даследчыкі фальклору і падарожнікі, якія цікавяцца аўтэнтычнай культурай Беларусі. На адзін зімовы вечар Семежава ператвараецца ў сапраўдную культурную дэсцінацыю.

Чаму варта пабачыць «Калядных цароў»

Семежаўскі абрад «Калядныя цары» дае рэдкую магчымасць убачыць, як народная традыцыя працягвае жыць без сцэнічных дэкарацый і фармальнага сцэнарыя. Гэта сустрэча з беларускай культурай у яе натуральнай форме – з гумарам, сімваламі, калектыўным удзелам і шчырым святам.

Паездка ў Семежава на Стары Новы год – гэта не проста экскурсія, а досвед паглыблення ў традыцыю, якая застаецца актуальнай і сёння, нагадваючы пра сілу супольнай памяці і жывой спадчыны.